Motor uitlaat: leer alles over het monteren van een nieuwe uitlaat!

Een nieuwe uitlaat voor je motor. In de volksmond ook wel “brulpijp” of simpelweg “pijp” genoemd. Het vervangen van de originele uitlaatdemper door een sportievere variant is vaak de eerste modificatie die motorrijders doen als het aankomt op motorfiets tuning. Inmiddels is er zoveel keuze dat je al snel door de bomen het bos niet meer ziet. Hoe en wat? Motorstof schoof aan in de werkplaats van Nederlands meestertuner Paul Ritzen en kregen antwoord van A tot Z.

Laten we bij het begin beginnen. Misschien vraag je je af waarom je überhaupt je motor’s uitlaat zou moeten vervangen. Dat zit er immers toch al op? Laten we daarom eerst eens kijken wat de uitlaat nou precies doet. We richten ons hierbij op de 4-takt verbrandingsmotor. Het mag voor zich spreken dat de uitlaat verantwoordelijk is voor het afvoeren van uitlaatgassen. In uitlaatgassen zitten giftige stoffen die ieder gezond denkend persoon niet wil inademen. Daar zorgt de uitlaat voor, zodat rijder en passagier niet na enkele meters al gestrekt liggen. Dan het dempen van het geluid. Niet iedereen is er voorstander van, maar het motorblok voorzien van een uitlaatdemper is een prima manier om het motorgeluid te verminderen. Een bezoekje aan bijvoorbeeld een dragrace doet begrijpen hoeveel geluid een verbrandingsmotor kan produceren.

Geloof het of niet, een simpele buis op een motorblok monteren kan wonderen doen voor de loop van motor. Er is veel wetenschappelijk onderzoek gedaan naar het nut van een uitlaat waar termen als thermodynamica en laminaire stroming je om de oren vliegen. Meer van deze technische details volgen later, maar bewijs is er voldoende dat een uitlaat in positief opzicht bijdraagt aan de prestaties. Laten we bij de eerste stap beginnen.

Waarom zou ik de uitlaat van mijn motor willen vervangen?

Stel deze vraag aan het eerste de beste ANWB stel en de kans is groot dat je boze gezichten krijgt. Wij dragen de Nederlandse maatschappij een warm hart toe en om die reden legden we eerder al uit hoeveel decibel je nu precies mag produceren. Een prima gelegenheid om jullie nu zo goed mogelijk geadviseerd op pad te sturen om een nieuwe uitlaat voor je motor te kopen, nietwaar? Maar voordat het zover is: waarom zou je je uitlaat moeten vervangen?

• Prestaties. Fabrikanten werken met budgets. Daarom wordt er regelmatig bezuinigd op de uitlaat, waardoor er gekozen wordt voor een makkelijk te produceren uitlaatsysteem dat mogelijk niet optimaal presteert. Toegegeven, om je motor beter te laten lopen met een andere uitlaat is er wat afstelwerk nodig, maar daarna is het motorblok beter in staat om te ademen wat vooral resulteert in een mooiere loop en betere gasrespons. Een toename in vermogen is een welkome toevoeging
• Gewichtsbesparing. Het is geen mysterie dat een originele uitlaatdemper vaak een enorm gevaarte is. Dat komt veelal ook met een hoog gewicht. Met een aftermarket uitlaatdemper kan enorm veel gewicht bespaard worden. Voorbeeldje: de originele uitlaatdemper van een BMW S1000RR weegt 7,6kg. Dat is zo’n pak en beet 5% van het totale gewicht van de motor. Pak je een sportdemper van SC-Project, dan weegt deze 2,1kg. Een gewichtsbesparing van 5,5kg!

Verschillende motor uitlaten

Mocht je enthousiast geworden zijn en de webshop al open hebben staan, vraag je je nu wellicht af wat je moet kopen. Want er is nogal wat keuze. Grofweg zijn er om te beginnen twee grote verschillen: een slip-on/bolt-on demper of een volledig uitlaatsysteem.

• Slip-on/bolt-on demper: vanuit het motorblok komen de, afhankelijk van hoeveel cilinders er zijn, uitlaatbochten die naar de uitlaatdemper lopen. Bijna alle motorfietsen hebben de optie om de originele uitlaatdemper van de originele uitlaatbochten te verwijderen en vervolgens kun je een aftermarket demper monteren. Dit wordt slip-on of bolt-on demper genoemd. Een slip-on demper zit kort gezegd door middel van een zogenaamde linkpijp in de uitlaatbochten geschoven en een bolt-on demper is met bouten op de linkpijp gemonteerd
• Volledig uitlaatsysteem: naast alleen de originele demper vervangen kun je ook kiezen om de originele uitlaatbochten mee te nemen. We spreken dan van een volledig systeem, wat ook “van voor naar achteren” wordt genoemd. Bijkomend voordeel hiervan is dat hiermee een eventuele katalysator vervalt

Wanneer deze keuze gemaakt is, zijn we er nog niet. Er is ook keuze uit het materiaal. Aluminium, carbon en titanium zijn de meest voorkomende keuzes. Aluminium is de goedkoopste optie. Een populaire keuze, want voor niet al teveel geld geef je je motor dat sportieve geluid én optische upgrade. Aluminium is echter vrij zacht, waardoor beschadigingen vrij snel kunnen optreden en de uitlaatdemper wellicht niet jarenlang mooi blijft. Titanium en carbon zijn vooral in trek vanwege de enorme gewichtsbesparing en de langere levensduur. Er hangt echter wel een prijskaartje aan, om de simpele reden dat deze grondstoffen schaarser en prijziger zijn.

Wie zijn zinnen heeft gezet op gewichtsbesparing om elke gram te besparen, zal gaan voor titanium of carbon. Ook wie een donker, zwaar geluid ambieert is het best uit met titanium of carbon. Wat betreft de looks: smaken verschillen, dat is persoonlijk. Let er trouwens nog wel even op, dat sommige carbon uitlaatdempers de neiging hebben om te scheuren op tweecilinder motorblokken. Wat ook handig is om in het achterhoofd te houden is als je motorfiets bijvoorbeeld zijkoffers heeft: dubbelcheck even of de uitlaatdempers die je op het oog hebt wel passen in combinatie met de koffers. Bij een beetje webshop kun je overigens het model en bouwjaar van jouw motor opgeven, zodat je zeker weet dat je de goede koopt.

Is dat allemaal wel legaal?

Wellicht minder spectaculair om over te schrijven, maar niet onbelangrijk anno 2021. In Nederland valt het misschien nog wel mee, maar voor wie regelmatig op de motor het buitenland bezoekt moet zeker even blijven lezen. Vooral Duitsland is enorm streng op niet-goedgekeurde uitlaten. Een originele uitlaatdemper is goedgekeurd voor gebruik op de openbare weg en heeft daarom een typegoedkeuring. Deze typegoedkeuring heet een “E-keur”. Volgens de wet mag je geen onderdelen op je motor plaatsen die niet voorzien zijn van een E-keur. Je mag dus simpelweg niet met een uitlaatdemper rondrijden die niet over een E-keur beschikt. Wordt je staande gehouden in Nederland met zo’n “illegale” motor uitlaat dan riskeer je een boete of erger: een WOK-melding. In Duitsland ben je nog zuurder; je uitlaatdemper kan in beslag worden genomen samen met een niet malse boete. De Duitsers zijn niet happig op motorfiets tuning.

Mocht je betere dingen te doen hebben dan bovenstaande, dan raden we je aan een uitlaatdemper met E-keur te kopen. Er zijn overigens geen volledige uitlaatsystemen met E-keur: die worden dan in de zin ook verkocht als “Only for race use”. Over de definitie van “race” laten we ons maar niet uit.

dB-killer, wat is dan?

Elke aftermarket uitlaatdemper met E-keur die je tegenwoordig koopt zal voorzien zijn van een dB-killer, ook wel dB-eater genoemd. Meer dan een ijzeren staaf in de uitlaatdemper is het niet. De naam verklapt het al: het enige dat de dB-killer doet is het geluid dempen. Vroeger, in het pre-Euro 4 tijdperk, was het simpel om zelf de dB-killer te verwijderen. Deze zaten slechts vast met een puntlasje. Tegenwoordig is het stukken lastiger. Wees echter gewaarschuwd: in alle gevallen vervalt de E-keur wanneer de dB-killer verwijderd wordt.

Aanschaf en montage

Is de kogel door kerk en wil je een andere uitlaat voor je motor kopen, dan moet er op een aantal dingen worden gelet. Zo is het belangrijk dat je zeker weet dat de desbetreffende uitlaat geschikt is voor jouw model motorfiets én bouwjaar. Vaak bestaat een aftermarket uitlaatsysteem uit een compleet pakket: afhankelijk van type uitlaatsyteem, met linkpipe, klemmen, pakkingen, mounts etcetera. Bijna elk uitlaatsysteem komt met een handleiding. Mocht je hulp nodig hebben bij motorfiets tuning, schroom niet om contact op te nemen met de kenner. Montage is voor iedereen die geen twee linkerhanden heeft niet moeilijk. Lees de instructies goed en neem je tijd. Mocht je de montage toch niet zelf zien zitten dan kun je hiervoor bij elke motorwinkel terecht.

Bling-bling, en nu?

Veel mensen vragen zich terecht af of het monteren van een andere uitlaat schadelijk is voor de motor. Niemand kan daar beter over vertellen dan Paul Ritzen, motorfietstuner van het eerste uur. Hij helpt graag een handje bij het beantwoorden van alle vragen over motorfiets tuning. “Ik ben al pakweg 48 jaar vrijwel elk moment van de dag bezig ben met het technisch proces in de motortechniek. Dat daar een opleiding bij hoort is logisch: ik ben 1^e monteur zoals vele andere mensen, met het verschil dat ik mezelf nooit neerleg bij beperkingen in zienswijze. Het kan altijd beter is mijn motto.”

We stellen hem een veel gehoorde vraag: is afstellen nodig na het monteren van een andere motor uitlaat?

Dat hangt van veel dingen af: wat voor motor je hebt, welk uitlaatsysteem je hebt en wat je eigen wensen zijn. In de regel is het onnodig om je motor opnieuw af te stellen na het plaatsen van alleen een slip-on/bolt-on demper, maar zelfs een motor met originele uitlaat zal opknappen van het opnieuw afstellen van het brandstofsysteem. Maar zoals we Ritzen kennen, stopt zijn uitleg daar niet: “Veel motorfietsen staan namelijk fabriek-af al arm afgesteld door allerlei emissie-eisen en het plaatsen van een aftermarket uitlaatsysteem maakt dit in de meeste gevallen erger. Dan kan er zelfs motorschade ontstaan. Een aanrader is om sowieso je motor opnieuw te laten afstellen.”, laten we ons goed in de oren knopen.

Goed, dit gaat alleen nog over het plaatsen van een andere demper. Hoe zit het dan met een volledig uitlaatsysteem? Indien je hebt gekozen voor een volledig uitlaatsysteem, natuurlijk omdat je alleen met je motor op het circuit komt, dan is afstellen een no-brainer. Niet alleen loop je anders kans op motorschade door oververhitting door een te arm mengsel, maar omdat je anders ook niet je optimaal gebruik maakt van de potentie van het volledige uitlaatsysteem. De motor gaat er namelijk van stukken beter van ademen wat resulteert in een betere gasrespons, een mooiere vermogensafgifte zonder dipjes en meer vermogen. Als je persé niet wil afstellen, koop dan een slip-on/bolt-on uitlaatdemper.

Korte smalle of lange dikke

Wie kent ze niet, motorrijders die de slijpschijf erbij halen om de standaard lange demper in te korten of zelfs vervangen voor een exemplaar dat onder het motorblok zit. Paul raadt dat af. Hij knoopt ons in de oren dat het nooit goed is om zomaar van een lange uitlaat te switchen naar een kort exemplaar. Dit heeft te maken met drukgolven die verstoord worden en daardoor inleveren op effectiviteit. Dat kost vermogen en geeft een rendementsverlies. Bij een standaard korte uitlaat zit de uitlaatlengte vaak verborgen achter de kuip met bijvoorbeeld langere naar voren getrokken bochten en/of zit het verwerkt in een dikke demper onder je motorblok. Dit heeft een motor met een standaard langere uitlaat niet.

“Élke wijziging in je in-of uitlaatsysteem heeft effect op het motorblok. Ga er nóóit vanuit dat het wel goed zit!”

Hele volksstammen hebben de misopvatting dat afstellen van de motor na een wijziging in het in- of uitlaatsysteem niet nodig is omdat de ECU het zelf wel afstelt. We checken het even bij Paul. “Geen verhaaltjes geloven dat je lambda altijd alles afregelt. Dat is lang niet in alle rijcondities zo. Een lambdawaarde wordt absoluut niet altijd meegenomen in de inspuitafregeling van je motor, dat varieert per omgevingsconditie waarin je rijdt.

Het is daarom altijd raadzaam om als je aan motorfiets tuning denkt naar een dynobedrijf te gaan waar ze alles voor je nameten. We zeggen raadzaam, maar Ritzen drukt ons op het hart dat dat zelfs noodzakelijk is: dat betekent niet alleen bij vol gas, maar ook bij diverse deellasten, bijvoorbeeld ook bij ¼ , ½ , ¾ , en vol gas. Laat van elk deze runs ook een uitdraai maken en neem die mee zodat er nooit enige twijfel kan ontstaan. Daar voegt de techneut nog aan toe dat metingen in de einddemper en na de katalysator inaccuraat zijn. Deze geven slechts een redelijke benadering van de werkelijkheid. Immers bij een afstelling moet je absoluut zeer betrouwbare waarden meten: “Hier mag geen ruimte zijn voor marge.”, vertelt Paul met strenge blik.

Lambda uitgelegd

Een lambdasonde doet niet meer en niet minder dan het meten van de zuurstof: hoe meer zuurstof, hoe armer. Hoe minder zuurstof, hoe rijker. De meeste mensen denken dat een lambdasonde altijd meedoet op de motor. Niets is echter minder waar. Slechts in enkele gevallen wordt daadwerkelijk door de ECU de lambdawaarden meegenomen in de target voor het aan te passen mengsel. Daardoor wordt onterecht gedacht dat met een lambdasonde het mengsel altijd wel goed zal staan, bevestigt Paul.

Een grote vergissing zo blijkt. In de regel werkt een lambdasonde alleen, afhankelijk van merk en type, in de laatste 2 of 3 versnellingen en alleen na een ongeveer 10 seconden durende constante gasstand, als de stand van de gashendel niet verandert. De ECU “weet” dan dat je op een B-weg of een autobaan rijdt en kan een stabiele datastroom verwachten van de lambdasonde. Beweeg je het gas, dan gaan de 10 seconden wachttijd opnieuw in.

Laat je lambdasonde altijd zitten, behalve als er een afstelunit op komt. Bijvoorbeeld een Powercommander. Mocht de motor in de ECU afgesteld worden, dan gaat de lambdasonde er vrijwel altijd uit. Laat dat aan je tuner over. Als je een lambdasonde hebt is het nooit verstandig om je PAIR/SAS (externe luchttoevoer in boven de uitlaatklep om een “naverbranding” te bewerkstellingen) valve af te sluiten. Alléén als er door een tuner aanpassingen zijn gemaakt waarin dit verantwoord is en de lambdasonde daarbij ook verwijderd is. Dán pas kan het.

EXUP?

Een EXUP (EXhaust Ultimate Power valve) klep zorgt ervoor dat er een gewenste gasdruk in de bochten blijft zitten: hierdoor wordt getracht om zo goed mogelijk te voorkomen dat bij de klepoverlap geen vers mengsel voorbij de uitlaatklep kan glippen tijdens het schoonspoelen van de verbrandingskamer. Laten zitten?

We laten ons vertellen dat de EXUP weghalen vrijwel altijd een slecht idee is. De druk die voor de katalysator daardoor toeneemt, is af-fabriek meegenomen in de kleptiming die daarbij hoort. Haal je de katalysator weg, dan is het zeer de vraag of je dan niet wat vers mengsel langs de uitlaatklep kwijtraakt waardoor het vermogen zelfs kan afnemen.

“Ga nooit zelf rommelen aan je katalysator. Hij is opgebouwd met schadelijke stoffen: die wil je niet in je lichaam hebben.”

Wellicht klinkt het volgende bekend in de oren: mensen die de katalysator eruit halen in de hoop vermogenswinst te behalen. Kan dat? Laten we eerst beginnen met wat de katalysator nu eigenlijk precies doet. De katalysator is niets meer dan een soort gasversneller: doordat de hete uitlaatgassen door veel nauwe openingen geleid worden, neemt daar de gassnelheid per individueel gaatje toe. Omdat deze gaatjes over een langere afstand zeer dicht tegen elkaar aan liggen loopt de temperatuur erg op: soms zelfs tot tot rood gloeiend aan toe. Dit heeft een gunstig effect op de emissie uitstoot.

Mocht je al met de snijbrander in de handen staan om de katalysator eruit te slopen omdat je denkt dat hij je vermogen kost, wacht daar nog even mee. Het grootste verschil dat de motorfiets tuning guru gemeten heeft bij het weghalen van een katalysator is 3 pk. Eigenlijk vrij weinig dus. Dat maakt de winst minimaal. Ga trouwens nooit zelf rommelen aan je katalysator. Hij is opgebouwd met een aantal schadelijke stoffen: die wil je niet in je lichaam hebben. “Alleen als de kleptiming hierop aangepast wordt kan het wat vermogenswinst opleveren. Meestal is dat slechts marginaal: ik laat de uitlaatklep dan net iets eerder sluiten. Ook de inlaatklep moet dan een iets ander tijdstip krijgen.”, voegt Paul toe.

Luid is Uit

Voor wie denkt dat een luide, open demper sneller is dan een gedempte kunnen we uit de droom helpen. “Alleen als er aan de motor meer serieuze modificaties zijn gedaan zodat er een lagere tegendruk gewenst is, pas dan wordt er vermogen gewonnen.”, legt Ritzen uit. En soms best veel ook, voegt hij toe. “Zijn die aanpassingen niet gemaakt, dan is het nog lang niet zeker als een meer open uitlaat wel meer vermogen levert. Het kan zomaar ook minder vermogen leveren. Per motor type/merk kan dit sterk variëren.”

Voordat jullie nu massaal andere uitlaten onder de motor schroeven en naar de tuner rennen: denk een klein beetje aan de medemens en aan de toekomst van de Nederlandse motorrijder. Er zijn al genoeg dijken dicht. Geniet, maar blèr met mate.

Tekst in samenwerking met Ritzen Motors